Now Japan

In Kunsthal KAdE opent dit najaar een grote overzichtstentoonstelling van actuele Japanse kunst. Een groepstentoonstelling waaraan 37 hedendaagse Japanse kunstenaars deelnemen. De afgelopen vijftien jaar stal Takashi Murakami de show met zijn op Manga- en Anime-georiënteerde cartoon-figuratie. Zijn stijl van werken domineerde tentoonstellingen over hedendaagse Japanse kunst in Europa en de Verenigde Staten. KAdE laat in de tentoonstelling ‘Now Japan’ zien dat er ook veel andere artistieke posities worden ingenomen op de archipel, zowel esthetisch als inhoudelijk. Een van de focuspunten is de artistieke productie na de tsunamiramp in Fukushima in 2011.

Anders dan bij veel andere ‘niet-westerse’ landen, zijn Japanse kunstenaars bij vrijwel elke internationale stroming sinds de Tweede Wereldoorlog betrokken geweest: bij de ‘informelen’ (Gutai-beweging), bij de Op Art (Soto), bij Fluxus (Yoko Ono), bij de conceptuelen (On Kawara), bij de performance art (Yayoi Kusama) en bij de postmodernisten (Murakami). In het diffuse en pluriforme veld van de actuele kunst zijn artistieke posities steeds vaker individueel. Van stromingen is allang geen sprake meer, wel van attitudes en ‘trends’. Dit soort bewegingen hebben een universeel, ‘globaal’ karakter, maar worden ook vaak lokaal ingekleurd. Zo zit er ‘Japanness’ in de geselecteerde werken voor de tentoonstelling, maar zijn de betrokken kunstenaars tegelijkertijd niet alleen te framen in hun lokale cultuur. 

Zen-filosofie als fundamenteel onderdeel van de Japanse kunst
Niemand die zich bezig houdt met Japan of de Japanse kunst kan ontsnappen aan de ‘zen’-filosofie die een fundamenteel onderdeel van het Japanse leven vormt en dus ook de artistieke productie kleurt. ‘Now Japan’ laat zien hoe het eeuwenoude filosofische concept in de hedendaagse Japanse kunst actueel wordt gehouden. Het zit in het werk van kunstenaars als Zon Ito, Hiroe Saeki, Yamamoto Masao en Shinji Ohmaki, maar het is een onderlegger in veel meer werk, ook al is dat niet altijd expliciet. Eind jaren tachtig maakte Ryohei Iimura de film ‘Space/Time in the Garden of Ryoan-Ji ’, waarin hij met een camera de wereldberoemde zen-tuin in Kyoto minutieus verkent. Deze film zal onder meer in de tentoonstelling te zien zijn.  

Een ander opvallend aspect van de hedendaagse Japanse kunst is de diepe worteling in culturele en ambachtelijke tradities. Met name ambachtelijkheid – ‘handcraft’ – kenmerkt veel aspecten van de Japanse cultuur. In het dagelijks leven zie je veel perfect gemaakte of perfect afgewerkte objecten of attributen. Deze zorg voor detail zie je ook terug in de Japanse kunst. Japanse kunstenaars ontkennen tradities niet, maar laten deze op een vanzelfsprekende manier terugkomen in hun werk. Het ‘Westen’ heeft een veel gecompliceerdere verhouding met de traditie. Sinds de twintigste eeuw domineert de voortgangsgedachte en wordt ‘traditie’ beschouwd als regressief en is het zelfs enigszins verdacht. ‘Traditioneel’ is een scheldwoord geworden. Niet in Japan. Hedendaagse Japanse kunstenaars gaan op een subtiele, vanzelfsprekende manier om met deze thematiek, werkend vanuit hun sterke culturele traditie.

Impact dubbele ramp in Fukushima (2011); meer geëngageerde kunst
Een deel van de show in KAdE zal ingaan op de nieuwe artistieke posities die zijn ingenomen na de dubbele ramp van Fukushima (tsunami en daaropvolgende nucleaire crisis), die plaatsvond in maart 2011 en die een merkbare impact had op kunstenaars in Japan. Veel kunstenaars zijn er nauw bij betrokken geraakt. Ze gingen naar het rampgebied om te helpen, zetten talloze geldinzamelacties op (met name ook in het buitenland, onder meer in Nederland) en begonnen er uiteindelijk op te reflecteren in hun kunstwerken. Hoe kun je als kunstenaar werken in het ‘oog’ van zo’n ramp? Onder meer de groep Chim↑Pom speelt hierbij een actieve rol. Zij organiseerden in het voorjaar van 2012 in het Watari’um Museum in Tokyo een expositie over ‘activistische’ kunst, wat een nog vrij jonge focus binnen de hedendaagse kunst in Japan is. ‘Social critique’ is überhaupt niet vanzelfsprekend in Japan, maar kreeg na de tsunami-ramp een behoorlijke vlucht. Andere kunstenaars in de tentoonstelling die zich – naast Chim↑Pom – bezighouden met deze thematiek zijn Tsubasa Kato, Katsumi Omori, Kengo Kito, Yuken Teruya en Ryohei Usui. Een belangrijk werk in dit verband is ‘The Finger Pointing Worker’: een videowerk van een man die gekleed in een speciaal pak tegen radioactiviteit priemend wijst naar een camera. Deze camera is een webcam die 24 uur per dag is gericht op de beschadigde kernreactor van Fukushima. De actie van de kunstenaar – die anoniem wil blijven – veroorzaakte ten tijde van de performance behoorlijk wat opschudding, doordat ze tegen sociale codes in ging. ‘Geëngageerde kunst’ is een betrekkelijk nieuw genre binnen de Japanse kunst.

Hoewel we Takashi Murakami en zijn Superflat-stroming ‘links’ laten liggen, komt de thematiek waar hij naar verwijst wel aan bod in ‘Now Japan’. In de jaren tachtig ontstond in de Japanse jeugdcultuur het begrip ‘kawaii’, dat zoveel betekent als ‘schattig’. Gecombineerd met de cultuur van mangastrips, anime en avatars, zorgt dit in het werk van Takashi Murakami en zijn groep voor een stroom aan ‘cartoon’-achtige figuratie. In de tentoonstelling ‘Now Japan’ wordt door Momoyo Morimitsu ironisch verwezen naar het begrip ‘kawaii’, in de vorm van een enorm opgeblazen ‘schattig’ konijn dat ongemakkelijk geklemd zit tussen vloer en plafond. De graficus Ryohei Yanagihara maakte in de jaren vijftig gestileerde figuratie die een prelude vormt op de mascotte-achtige cartoon-figuren binnen de ‘kawaii’-cultuur. De kunstenaar Keiichi Tanaami maakte in de jaren zestig en zeventig collages en zeefdrukken die een voorloper zijn van het beeldprogramma van ‘Superflat’. Verder tonen we de ‘echte’ Manga-tekenaar Yuichi Yokoyama, die een abstracte manier van werken heeft die binnen het domein van de autonome beeldende kunst valt. Los van bovenstaande invalshoeken toont KAdE in ‘Now Japan’ kunstenaars die op hun eigen manier de complexiteit van het Japanse dagelijks leven representeren, zodat een zo compleet mogelijk beeld ontstaat. De installatie van Sayake Abe – wonend in Amsterdam – gaat over de persoonlijke belevingen van een vrouw in het Fukushima rampgebied en de slechte communicatie over de gebeurtenissen – ook nu nog – waar zij mee moet dealen. Teppei Kaneuji bouwt een groot ‘besneeuwd’ landschap dat bij nadere beschouwing is opgebouwd uit plastic consumptiegoederen. Arturo Sato maakt een grote muurtekening, met een dicht web van over elkaar heen buitelende figuratie. 

Deelnemende kunstenaars:
Sayaka ABE (1980) | Genpei AKASEGAWA (1937) | Ryoko AOKI (1973) | Kaoru ARIMA (1969) | CHIM↑POM | FINGER POINTING WORKER | Takahiko IIMURA (1937) | Zon ITO (1971) | Masaru IWAI (1975) |Takahiro IWASAKI (1975) | Teppei KANEUJI (1979) | Tsubasa KATO (1984) | Junko KIDO (1976) | Takayoshi KITAGAWA (1974) | Kengo KITO (1977) | Fumiko KOBAYASHI (1977) | Meiro KOIZUMI (1976) | Mami KOSEMURA (1975) | Yamamoto MASAO (1957) | Shimon MINAMIKAWA (1972) | Hidenori MITSUE (1969) | Toshihiko MITSUYA (1979) | Yumiko MORISUE (1982) | Shinji OHMAKI (1971) | Katsumi OMORI (1963) | Hiroe SAEKI (1978) | Ataru SATO (1986) | Kei TAKEMURA (1975) | Kazuyuki TAKEZAKI (1976) | Keiichi TANAAMI (1936) | Yuken TERUYA (1973) | Momoyo TORIMITSU (1967) | Naoyuki TSUJI (1972) | Ryohei USUI (1983) | Mai YAMASHITA (1976) & Naoto KOBAYASHI (1974)  | Ryohei YANAGIHARA (1931) | Yuichi YOKOYAMA (1967)
 
Catalogus:
Bij de tentoonstelling verschijnt een full colour catalogus.