Wonderbaarlijke Wezens

Al eeuwen is de mens geïnteresseerd in de bijzondere dieren die op aarde rondstruinen. Naar aanleiding van het 75-jarige bestaan van DierenPark Amersfoort komt Kunsthal KAdE van 3 juni t/m 3 september met de tentoonstelling ‘Wonderbaarlijke Wezens’.

‘Een levende plastic kerstboom, een AI-libel: ‘Wonderbaarlijke Wezens’ in Kunsthal KAdE toont indringend hoe mensen andere dieren beschouwen.’ ●●●● (NRC)

 

On Marvellous Things
Jordan Herregraven, Paul van der Eerden en Romy Muijrers
Sinds de oudheid wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar dieren vanuit de behoefte deze mysterieuze schepsels te kunnen duiden. Zo schreef de Griekse filosoof Aristoteles vol verwondering over de natuurlijke wereld en besteedde veel tijd aan het observeren, bestuderen en rangschikken van dieren. On Marvellous Things is een verzameling anekdotes over de natuurlijke wereld, traditioneel toegeschreven aan Aristoteles, maar waarschijnlijk opgeschreven door navolgers. Sommige van deze teksten zijn gebaseerd op rationele waarnemingen, anderen komen voort uit mythische verhalen en geruchten over het nog mysterieuze, magische dierenrijk.

Kunstenaars Jordan Herregraven, Paul van der Eerden en Romy Muijrers reageren met sculpturen en tekeningen op de cryptische omschrijvingen zoals: ‘Men zegt dat in Byzantium de egels kunnen onderscheiden wanneer de geest uit het noorden en uit het zuiden waait, en prompt hun holen veranderen; wanneer de zuidenwind waait […]’.

Verzonnen verbeelding
Prenten uit de collectie van het Rijksmuseum
Vanaf de 15de eeuw werden veel tekeningen gemaakt van toen nog onbekende dieren die ontdekkingsreizigers en de eerste kolonisten in andere delen van de wereld tegenkwamen. Maar allemaal ‘van horen zeggen’. Er werd verteld over wonderbaarlijke ‘wilde’ dieren met slagtanden, een grote hoorn op de neus, vervaarlijke klauwen of een ontzettend lange nek. Een compleet nieuwe wereld die enorm tot de verbeelding sprak en tot tekeningen leidde die soms best dichtbij komen, maar vaak ook vol rare fantasieën zitten. In een van de kabinetten van de tentoonstelling is uit de collectie van het Rijksmuseum een selectie oude prenten te zien van deze verbeeldingen.

‘Hele mooie en afwisselende tentoonstelling! Oud, nieuw, abstract, digitaal. Voor ieder wat wils. Ik kom nog een keertje langs!’

Historiae animalium
De Zwitser Conrad Gessner (1516-1565) wordt vanwege zijn werk Historiae animalium gezien als een van de grondleggers van de zoölogie. Meer dan tweehonderd jaar bepaalde dit het beeld dat mensen hadden van de voor hen vreemde dieren. De houtsnedes variëren van behoorlijk natuurgetrouw tot interpretaties van dieren, inclusief fantasiedieren zoals de eenhoorn.

Dierentuinen, rariteitenkabinetten en diorama’s
Diorama’s: Daniel Dmyszewicz, Jacco Olivier en Mette Sterre
Rond de 16e en 17e eeuw werden daadwerkelijk dieren uit andere continenten naar Europa gehaald. In menagerieën hielden vorsten en rijke particulieren exotische diersoorten in de tuinen van hun paleizen. Sommige kunstenaars kregen daar de mogelijkheid naar waarneming te tekenen. Aan het einde van de 18e eeuw leefde het wetenschappelijk onderzoek naar dieren weer op en ontstonden in Europa de eerste openbare dierentuinen. Deze dierentuinen waren, net als de menagerieën, rariteitenkabinetten en vorstelijke collecties het resultaat van de expansiedrift van de Europese mens. Het ‘vreemde’ kwam steeds dichterbij. En daarbij de nieuwsgierigheid naar het onbekende, het wonderlijke en de behoefte om dieren te leren kennen en bezitten. In natuurhistorische musea wordt middels diorama’s geprobeerd het dier in haar eigen biotoop te tonen. Voor de tentoonstelling maken kunstenaars Daniel Dmyszewicz, Jacco Olivier en Mette Sterre hun eigen versie van een hedendaags diorama.

‘In de expositie Wonderbaarlijke Wezens staat niet kennis centraal, maar onze historische, huidige en toekomstige perceptie van dieren. Door een divers pluimage aan kunstenaars is er voor ieder wat wils.’ (Bionieuws)

Relatie mens en dier
Annabelle Binnerts, Tuomas A. Laitinen, Philip Emde, Amalia Pica, Philip Ullman en Greta Alfaro
Sinds de 20ste eeuw kan iedereen bijna elk dier tot in detail bekijken in dierentuinen, waar inmiddels gelukkig ook steeds meer aandacht is voor het welzijn van dieren. We ontdekken steeds meer: hoe de dieren leven en communiceren, waarin ze op ons lijken en waarin juist niet. Zijn de oude hiërarchieën, waarbinnen de mens dominant is, nog wel houdbaar? Hoe kijkt een dier eigenlijk naar een mens en hoe communiceren ze onderling en met ons? Tegen welke beperkingen lopen we als menselijke dieren aan in onze pogingen ons tot andere wezens te verhouden en ze te kunnen begrijpen?

In een van de zalen onderzoeken kunstenaars de relatie tussen mens en dier: Greta Alfaro toont een stilleven met natuurlijke krachten die onze menselijke kaders overstijgen, Annabelle Binnerts onderzoekt de beeldvorming van dieren in verhalen, Philip Emde maakt werkt over de knuffeldieren uit onze kindertijd, Amalia Pica doet onderzoek naar de communicatie met en tussen mensapen, Philip Ullman maakt 3D animaties met hybride wezens en Tuomas A. Laitinen onderzoekt de mogelijkheden in de communicatie tussen mens en octopus in zijn sculpturen en video’s.

In het filmkabinet is een film te zien van Mircea Cantor, waarin een verhoogde staat van paraatheid te zien is bij een ontmoeting tussen twee natuurlijke vijanden. Wat zegt de spanning, die voelbaar is in de ruimte, over onze rol ten opzichte van de dieren?

‘We zijn gefascineerd door dieren, zo laat Wonderbaarlijke Wezens zien, maar zien ze zelden als gelijke.’ (Volkskrant) 

Digitale werelden
Sofia Crespo en Katja Novitskova
We worden overspoeld met online afbeeldingen en video’s van dieren, we kunnen door nieuwe technologieën dieren van dichterbij bestuderen dan ooit en door de computer gegenereerde beelden worden steeds realistischer. Tegelijkertijd dreigt de realiteit van het verlies van dieren en hun inheemse omgeving aan onze vluchtige blik te ontsnappen. Op welke wijze kunnen we bewustzijn voor en betrokkenheid bij dieren creëren? Waarin schuilt de verwondering vandaag de dag? Maar ook: welke verantwoordelijkheden hebben we als mens tegenover dieren? In de Grote Zaal besteedt Sofia Crespo in een ruimtevullende video-installatie met digitaal gegenereerde visualisaties aandacht aan diersoorten die met uitsterven worden bedreigd door middel van digitaal gegenereerde visualisaties. Katja Novitskova toont een selectie levensgrote cut-outs uit haar serie Approximations, waarin ze reflecteert op de impact van de overvloed aan digitale beelden om ons heen en de algoritmes die daar onder schuilgaan en onze waarneming kleuren.

‘Wat weer een unieke tentoonstelling. Ook de historische tekeningen uit de 16e eeuw vond ik fascinerend. Leuk om te weten welke verhalen/mythes er al in de Griekse oudheid waren. De video-installatie is echt schitterend. Hoop dat die zich blijft verspreiden. Zo belangrijk om aandacht te schenken aan (het uitsterven van) onze dieren!’

Kunstwerken in DierenPark Amersfoort
Gijs Assmann, Tom Claassen, Sander van Noort, Sharon Van Overmeiren, Pip Passchier, Henk Visch en Müge Yilmaz
Naast de tentoonstelling in Kunsthal KAdE is een aantal kunstenaars uitgenodigd om nieuwe werken te maken voor in de dierenverblijven van DierenPark Amersfoort. Dat kan een werk zijn dat bezoekers uitdaagt om met een nieuwe blik naar de omgeving van de dierentuin te kijken, maar ook werken die een toevoeging voor de dieren zelf zijn waarmee zij de interactie kunnen aangaan zoals een speelobject of voederplek. Gijs Assmann, Sander van Noort, Sharon Van Overmeiren, Pip Passchier en Müge Yilmaz maken een werk bij de tijgers, giraffen, schildpadden, uilen, ringstaartmaki’s en gieren. Van Tom Claassen en Henk Visch worden bestaande sculpturen getoond bij de prairiehonden en olifanten.

‘Wonderbaarlijke Wezens’ is van 3 juni t/m 3 september te zien bij Kunsthal KAdE in Amersfoort.

Deelnemende kunstenaars Kunsthal KAdE
Greta Alfaro (ES) | Annabelle Binnerts (NL) | Mircea Cantor (RO) | Sofia Crespo (IT/AR) | Daniel Dmyszewicz (NL) | Paul van der Eerden (NL) | Philip Emde (DE) | Jordan Herregraven (NL/US) | Tuomas A. Laitinen (FI) | Romy Muijrers (NL) | Katja Novitskova (EE) | Jacco Olivier (NL) | Amalia Pica (AR) | Mette Sterre (NL) | Philip Ullman (SE) | Anne de Vries (NL)

Deelnemende kunstenaars Dierenpark Amersfoort
Gijs Assmann (NL) | Tom Claassen (NL) | Sander van Noort (NL) | Sharon Van Overmeiren (BE) | Pip Passchier (NL) | Henk Visch (NL) | Müge Yilmaz (TR)

Andere tentoonstellingen rondom dieren in Amersfoort

Vanwege het 75-jarig bestaan van DierenPark Amersfoort hebben ook Mondriaanhuis en Museum Flehite tentoonstellingen waarbij dieren de hoofdrol spelen.

Mondriaanhuis: Vogels & Vissen, 10 maart t/m 17 september 2023
Museum Flehite: Kunst & Zoo, 8 juli t/m 19 november 2023

Kijk voor meer informatie over DierenPark Amersfoort op hun site.